Toplardamar

Oksijenden fakir, metabolizma artıklarını taşıyan, kanın kalbe dönüşünü sağlayan sistem. Toplardamarlar vücutta umûmiyetle aynı organa veya dokuya giden atardamarlara eşlik eder. Derinde seyreden toplardamarlar, kasların arasından geçer. Bunlarla sathî toplardamarlar arasında köprüler mevcuttur. Bu sistemde dolaşımın en çok zorlandığı bölge bacaklardır.

Toplardamarlarda meydana gelen hastalıklar, toplardamarların genişlemesi, uzaması veya herhangi bir sebepten dolayı tıkanması şeklinde sıralanabilir.

Tıkanma; pıhtı ve iltihap gibi iç sebeplerden olabildiği gibi, ur gibi bir kitleyle dışarıdan sıkıştırma sûretiyle de meydana gelebilir. Genişleme ve uzama, bacak, yemek borusu, makat (Bkz. Basur) ve erkekte üreme kordonundaki toplardamarlarda görülebilir (Bkz. Varikosel). Bunlara genel olarak “varis” denir (Bkz. Varis).

İltihap ve pıhtı ile tıkanma sonucu ortaya çıkan hastalığa “tromboflebit” adı verilir. Bacaklarda sathî (yüzey) ve derin toplardamar grupları vardır. Toplardamarların içinde bir dizi kanın geriye kaçmasını önleyen kapakçıklar bulunur. Kan, normal toplardamarlardan muntazam bir akışla kalbe ulaşmaktadır. Bu muntazam akımı temin eden muhtelif sebepler mevcuttur:

Ana sebep, bacak adalelerinin kasılması neticesinde meydana gelen pompalama tesiridir. Hareket esnâsında ve hattâ istirâhat hâlinde bile bacak kasları, derindeki toplardamarları sıkıştırmaktadır. Bu sıkışma sırasında kan, kapakçıkların geriye kan kaçırmama kabiliyetinden de faydalanarak kapakçıklar arasındaki bölmelerden yukarı doğru ilerler.

İkinci sebep, kapiller sisteme intikâl eden atardamar basıncıdır.

Üçüncüsü kalbin gevşemesi esnâsında sağ kalpte husûle gelen emici kuvvettir. Göğüs boşluğunun menfî basıncının da emici tesirde rolü olduğu söylenmektedir.

Dördüncü sebep toplardamarların aynı doku veya organa giden atardamarla yanyana seyretmesidir. Bu durumda atardamar hareketleri, berâberindeki toplardamar üzerine tazyik yaparak ilerlemesine yardımcı olur.

Sathî toplardamarlarsa kasların arasında bulunmadıklarından, kasların tazyikle yaptıkları pompalama tesirinden faydalanamazlar. Bunlardaki kanı, derin toplardamarlardaki akımın meydana getirdiği emici kuvvet boşaltır.

Ayakta duran bir şahısta bacaklarda toplardamar basıncı en yüksek seviyede, bacak yukarı kaldırılınca en düşük seviyededir. Normal şartlarda yürümekle bu basınç başlangıçta hafif bir yükselmeden sonra derhal düşer. Hareket de toplardamarların boşalmasında mühim bir sebeptir.