Laktik Asit

1780 yılında C.W. Scheele tarafından keşfedilen, formülü CH3CHOH-COOH ve kimyâca adı alfa hidroksipropiyonik asit olan, bir organik hidroksi asit. 1881’de ticârî ölçüde ekşimiş sütten elde edildi. Sütten elde edildiği için süt asidi de denir. Sütte bulunan laktoz, laktik maya denilen bakteriler tarafından laktik aside çevrilir. Laktik asit, asimetrik karbon atomuna sâhiptir. Bundan dolayı çözeltisi optikçe aktiftir. Laktik asidin meydana geliş şekline bağlı olarak üç tâne yapı izomeri vardır.

Bunlardan iki tânesi optikçe aktif, bir tânesi de optikçe aktif olmayan, yâni resemiktir. Dekstrorotari olan sarkolaktik asit, kasların faaliyeti sonucu glikojenden elde edilir. Levotari laktil laktik asit, salarozun mayalanması ile elde edilir. Bunların üçünün de kimyevî ve fizikî özellikleri birbirlerine benzer. Formülünden de anlaşılacağı gibi laktik asit, hem alkollerin hem de asitlerin özelliklerini gösterir. Yoğunluğu 1,215 g/cm3 olan bir sıvıdır. İki laktik asit molekülü, birbiri ile reaksiyona girerek laktil laktik asidi meydana getirebilir. Yine birbirleri ile esterleşme reaksiyonu vererek halkalı bir yapı meydana getirirler.

Laktik asit, tabiî kaynaklardan elde edildiği gibi, bazı organik usullerle de elde edilebilir. Sentetik olarak, karbon monoksid ile asetaldehidin basınç altında reaksiyonundan elde edildiği gibi siyanür asidin asetaldehite etki etmesiyle de elde edilir. Sentetik laktik asit pahalı olduğu için genellikle tabiî kaynaklardan elde edilir. Bu kaynaklar karbonhidratlardır. Melas, nişasta ve kesilmiş sütte bulunan şekerler sıcak alkali mevcudiyetinde laktik aside dönüştürülür. Alkali, kalsiyum karbonat olup, ortamı nötralize etmekte kullanılır. Çünkü, asidik ortamda fermentasyonu devam ettiren bakteriler ölürler. Elde edilen ürün, kalsiyum laktat hâlindedir. Bu, sülfat asidi ile muamele edilirse, kalsiyum sülfat tuzu hâlinde çökerken serbest laktik asit elde edilir.

Elde edilen ham ürün, çözücülerle, buhar destilasyonu ile, esterleştirilip hidroliz edilmekle saflaştırılır. Laktik asit, peynir suyunda, peygamberçiçeğinde, afyonda, daha başka birçok bitkide ve hayvanların organlarında bulunur. Lahana ve hıyar turşularına özel lezzeti veren, laktik asittir. Kasların hareketleri sonucu kaslarda laktik asit birikimi olur. Bu birikim yeterli oksijenin olmayışından ileri gelir. Laktik asit, eczâcılıkta, damla veya şurup şeklinde kullanılır. Çocuklardaki yeşil ishale karşı kullanılır. Antibiyotik tedâvisinden sonra barsak florasını düzeltmek için kullanılır. Tıpta kalsiyum laktat olarak da kullanılır.

Laktik asidin biyolojisi: Glikozun enerji meydana getirmek üzere Anaerobik durumda (O2’siz), prüvik asit (CH3CO.COOH) üzerinden yakılmasından Laktik Asit meydana gelir. Bu olaya da glikoliz denir. Glikolizde O2 gerekmez. O2 verilince glikoliz olayı durur. Fakat bu yoldan çok az enerji elde edilir. Yine de kas faaliyeti için gerekli enerji bu yoldan sağlanır. Buna göre glikoliz, glikoneojenezle geri dönebilen bir olaydır, aynı olayın gidişi ve geriye dönüşü bir devridâim düşündürür. Glikoliz, glikozun laktik aside bir sürü ara maddeler üzerinden dönüştüğü, basamak basamak biokimyasal reaksiyonlardan biridir.

Bu reaksiyon, aynı ara maddeler üzerinden tekrar geriye dönebildiği zaman bir glikoliz devridâimi söz konusu olur. Olaylar şöyledir: 1. Fosforillenmiş glikoz (fosforillenmiş früktozlar üzerinden) iki fosforillenmiş trioz (gliseraldehid fosfat, dihidroksi aseton fosfat)a yakılır: C6→C3. 2. Fosforillenmiş glikoz (fosfo-gliserik asit üzerinden: pirüvik aside döner: C3→C3. 3. Pirüvik asit de indirgeme ile laktik aside çevrilir. 4. Laktik asit de tekrar pirüvik asit ve öbür 3 ve 6 karbonlu maddeler üzerinden glikoza dönebilir: 2C3→C6. Böylelikle, bir glikoliz devridâimi çizilmiş olur: Glikoz → Pirüvik asit → Laktik asit.